Historia
Czyżkówko (Szuszkówka) – jednostka urbanistyczna (osiedle) położone w zachodniej części Bydgoszczy. Zachodnia granica Czyżkówka stanowi granicę miasta Bydgoszczy.
Położenie
Jednostka urbanistyczna Czyżkówko usytuowana jest w północno-zachodniej części miasta między dzielnicami Flisy na zachodzie, Okole na południu oraz Jachcice i Piaski na wschodzie. Granicę wschodnią stanowi Brda, południową: Kanał Bydgoski i ulica Grunwaldzka, zaś zachodnią granica miasta z kompleksem tzw. Lasu Bydgoskiego.
Historycznie do obecnej jednostki urbanistycznej należy gmina Czyżkówko włączona do miasta w 1920 r. (z wyłączeniem południowo-zachodniego fragmentu, który stanowi obecnie część Flisów) oraz skrawki lasu włączone do Bydgoszczy w 1954 i 1961 r.
Pod względem fizyczno-geograficznym osiedle należy do mezoregionu Kotlina Toruńska i mikroregionów: Terasa Bydgoska i Miasto Bydgoszcz. W środkowej i południowej części osiedla pod warstwą piasków dość płytko (do 4 m) zalegają iły trzeciorzędowe.
Charakterystyka
Podobnie, jak wszystkie osiedla zachodniej i północno-zachodniej Bydgoszczy, Czyżkówko charakteryzuje się niską zabudową jedno, bądź kilkurodzinną. Część zabudowy pochodzi z okresu międzywojennego, a nawet z okresu dawniejszego. W północnej, wschodniej i południowej części osiedla występują enklawy zabudowy przemysłowej i komunalnej (Wodociągi Miejskie, Maktronik, Elektromontaż, drukarnia Express Media, oddział celny).
Na terenie Czyżkówka, w pobliżu Brdy, występują zbocza teras rzecznych, lecz nie są one tak wyraźne i strome jak na sąsiednich Jachcicach. Większa część osiedla leży na wysokości 41-48 m n.p.m. Brda oddzielająca Czyżkówko od Jachcic ma charakter rzeki naturalnej, o czystej wodzie (II klasa). Nad brzegami spotyka się „dzikie” plaże, a także ogrody działkowe („Radość”).
Przez Czyżkówko przebiega droga krajowa nr 25 (ul. Nad Torem i Koronowska) w kierunku Koszalina oraz droga krajowa nr 80 (ul. Grunwaldzka) w kierunku Szczecina. Czyżkówko połączone jest z centrum miasta poprzez trasę W-Z (ul. Ludwikowo) oraz ul. Grunwaldzką.
Na osiedlu znajduje się ujęcie i stacja uzdatniania wody z Brdy dla Bydgoszczy, a także cmentarz parafialny św. Antoniego.
Do przedsięwzięć ujętych w „Planie Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014”, a dotyczących Czyżkówka należały m.in.: budowa ul. Deszczowej, rozbudowa trasy W-Z, przebudowa ul. Grunwaldzkiej oraz zespołu szkół nr 16.
Ludność
W 1970 r. Czyżkówko zamieszkiwało 7,4 tys. osób, 20 lat później – 7,1 tys.[4]. Do 2002 r. liczba mieszkańców spadła do 6,5 tys., po czym zaczęła rosnąć osiągając w 2007 r. liczbę 7,5 tys., a w 2010 r. 7,7 tys.
Rekreacja
Na terenie Czyżkówka znajduje się ok. 5 ha terenów zieleni urządzonej i 51 ha zieleni nieurządzonej[6]. Zapleczem rekreacyjnym są lasy otaczające osiedle od północy i zachodu oraz zielone tereny nadbrzeżne Brdy.
W 2011 r. na terenie osiedla znajdowały się następujące obiekty sportowe i rekreacyjne[6]:
zespół typu Orlik 2012 – ul. Koronowska 74
hala sportowa – ul. Koronowska 74
plac zabaw – ul. Siedlecka
Osiedle posiada ścieżkę rowerową biegnącą wzdłuż ul. Nad Torem, Koronowskiej i Ludwikowo[6]. W połowie 2013 ścieżka rowerowa biegnąca wzdłuż ulicy Koronowskiej została wydłużona do Opławca.
Rozwój terenów zieleni zawarty w planach urbanistycznych Bydgoszczy zmierza do powołania parku dzielnicowego dla Czyżkówka w rejonie ulicy Siedleckiej. Planuje się również utworzenie parku leśnego u zbiegu ulic Chmurnej i Siedleckiej. Duży potencjał rekreacyjny na Czyżkówku prezentuje nabrzeże Brdy, docelowo przeznaczone pod bulwar nadrzeczny[6].
Ochrona przyrody
Na terenie Czyżkówka znajduje się kilka pomników przyrody. Są to dęby szypułkowe przy ul. Siedleckiej o obwodzie w pierśnicy 380 cm, przy ul. św. Antoniego o obwodzie ponad 300 cm oraz wiąz szypułkowy przy ul. Grunwaldzkiej przy strudze Flis o obwodzie ponad 330 cm[7]. Północna część obszaru leży w strefie ochrony wód Brdy, które stanowią źródło wody pitnej dla mieszkańców Bydgoszczy[8].
Historia
Pierwszy zapis na temat obecnej dzielnicy pochodzi z 1489 r. Wieś należała wówczas do starostwa bydgoskiego[9]. Nazwę jej zapisano wówczas jako Suskowa (późniejsze wersje: Suszkowa, Suszkowka, Szuskowka), co miało oznaczać suchy, czyli pozbawiony lasów obszar, czy też miejsce po wyrębie. Nazwa ta w późniejszym czasie ewoluowała, od form zbliżonych do Suszkówka poprzez nazwy Szyszkówka, Czyszkówko (nazwa stosowana krótko po 1918) aż po współczesną. W XVII i XVIII wieku wieś nosiła nazwy Szuszkowko, Szyszkowko czy Suszkówko, od połowy XVIII wieku Cziskowke, natomiast w XIX wieku Czyszkowke oraz Czyskowke[10].
Już w XV wieku na terenie obecnej dzielnicy wzmiankowany był młyn wodny. W 1514 r. we wsi, liczącej 15 łanów (ok. 270 ha), znajdowała się karczma, opustoszały młyn, folusz i stępy szewskie[9]. W połowie XVI w. mieszkało tu 12 rodzin kmiecych. W 1646 r. starosta bydgoski Franciszek Ossoliński nadał na prawie olęderskim grunt z młynem i prawem budowy papierni mieszczaninowi bydgoskiemu Andrzejowi Paulusikowi[9]. Natomiast w 1723 r. wieś nadana została ponownie na prawie olęderskim przez wójta bydgoskiego Stanisława Poniatowskiego i Radę Miasta Bydgoszczy na 50 lat Janowi Dommerowi[11]. Areał folwarku Czyżkówko sięgał Miedzynia i Prądów w okolicy drogi do Nakła[12]. Zbudowany w 1774 r. Kanał Bydgoski spowodował poszatkowanie pól należących do folwarku oraz przeniesienie do innych gmin jak Miedzyń i Okole części dawniej należących do Czyżkówka[13]. Do 1791 r. osiedlono tu 20 rodzin z Niemiec i założono papiernię. Dalszych 10 rodzin trafiło tu w 1818 roku po rozparcelowaniu majątku Chmury (okolica dzisiejszej ulicy Chmurnej). Wówczas na terenie Czyżkówka i Chmury było 61 domostw[14]. Na początku XIX w. powstał browar i cegielnia – wszystkie zasilane wodami Flisa. W tym czasie na terenie folwarku istniały: dom mieszkalny, owczarnia, obora, stodoła, stajnia, remiza wozowa, chlewy, kurniki oraz czworaki dla służby[12].
Ok. 1820 r. zbudowano pierwszą na Czyżkówku szkołę, którą rozbudowano w 1830 r. Istniała ona przy ul. Koronowskiej, w 1857 r. miała dwa oddziały: ewangelicki i katolicki. W 1870 r. uczęszczało do niej 230 dzieci, co w połowie zaspokajało potrzeby osiedla. Od 1874 oba oddziały wyznaniowe połączono w jeden Simultanschule, a w 1899 r. placówkę rozbudowano (6 izb lekcyjnych)[14].
W II połowie XIX w. władze pruskie zmieniły nazwę osiedla na Jägerhof. W tym czasie na Czyżkówku znajdował się parowy młyn Maxa Krügera przy ul. Elbląskiej oraz należąca do niego destylarnia rumu i likierów (u zbiegu ul. Elbląskiej i Grunwaldzkiej). W latach 1904-1908 przy ul. Koronowskiej 14 zbudowano kosztem 64 tysięcy marek kościół ewangelicki na 250 miejsc siedzących, który poświęcono 16 listopada 1909. Nad wejściem umieszono napis Land! Land! Höre des Herrn Wort.[15] Kościół ten został uszkodzony w czasie walk 3 września 1939, a po II wojnie światowej przekształcony w magazyn. Obecnie pełni funkcję salki parafialnej.
W 1905 r. na terenie Czyżkówka było 187 budynków i 2134 mieszkańców, w tym 348 posługiwało się językiem polskim, a 1786 – niemieckim[9].
Po odzyskaniu niepodległości w 1920 r. gmina Czyżkówko o powierzchni 382 ha włączona została do Bydgoszczy. Poza miastem pozostało jedynie leśnictwo Czyżkówko[9]. Osiedle należało wówczas do katolickiej parafii św. Trójcy w Bydgoszczy. W 1933 r. została erygowana parafia pw. św. Antoniego Padewskiego na Czyżkówku, która obejmowała przedmieścia Czyżkówko i Miedzyń oraz wsie Prądy, Drzewce, Łochowo, Łochowice, Lisi Ogon (wówczas Czersk Kraiński), Osową Górę, Opławiec i Sanatorium w Smukale. Obecnie parafia obejmuje swoim zasięgiem osiedle Czyżkówko.
W 1920 r. na terenie dawnej cegielni przy ul. Siedleckiej powstała Bydgoska Fabryka Papieru Sp. Akc., w której większość kapitałów należała do obywateli niemieckich. Przedsiębiorstwo to, upaństwowione po II wojnie światowej działało do lat 90. XX w. Innym przedsiębiorstwem była Bydgoska Fabryka Urządzeń Chłodniczych „Byfuch” przy ul. Grunwaldzkiej, która powstała w 1920 r. jako Fabryka Zapałek – Promień – Towarzystwo Akcyjne[12]. W 1932 r. rozbudowano szkołę na Czyżkówku według projektu bydgoskiego architekta Bogdana Raczkowskiego. Wówczas szkoła zwała się: siedmioklasowa publiczna szkoła powszechna im. Stanisława Konarskiego[14].
Intensywniejsza zabudowa osiedla datuje się od 1961 r., kiedy bydgoska Miejska Rada Narodowa wyznaczyła na tym terenie działki budowlane pod budownictwo indywidualne, finansowane ze środków własnych ludności. W ślad za tym nie szły jednak przedsięwzięcia dotyczące uzbrojenia terenów i budownictwa usługowego, jako że główny front robót dotyczył osiedli budownictwa wielorodzinnego realizowanych na górnym i dolnym tarasie miasta, a następnie w dzielnicy Fordon[16]. W latach 60. zbudowano na Czyżkówku główne ujęcie wody na Brdzie dla Bydgoszczy, które rozbudowano w latach 80. oraz po 2000 r. z udziałem funduszy europejskich[16]. W lesie graniczącym z Czyżkówkiem powstały stawy filtracyjne, stanowiące ważny element infrastruktury służącej zaopatrzeniu miasta w wodę.
W 2010 r. rozebrano wpisany do ewidencji zabytków pałacyk przy ul. Grunwaldzkiej 207.
Ciekawostki
W lasach na północny zachód od dzielnicy znajdowały się niegdyś rowy, ciągnące się od ulicy Koronowskiej przez rejon leśniczówki przy ul. Wyrzyskiej 24 ku skrzyżowaniu ulic Kruszyńskiej i Gęsiej. Uważane kiedyś za fragment umocnień (Niemcy nazywali je Schwedenschanze, czyli Okopy Szwedzkie, polscy historycy Wałami Kujawskimi), w istocie stanowiły one oznaczenie granicy między posiadłościami miejskimi, a szlacheckimi i duchownymi[17]. Wspomniane wyżej lasy w czasie wojny zostały zajęte na potrzeby bazy amunicyjnej Luftwaffe. Przejęte po wojnie przez Wojsko Polskie, znajdują się w jego posiadaniu do dziś.
Na terenie Czyżkówka znajdowały się niegdyś dwa cmentarze ewangelickie z ok. 1840 r. Pierwszy z nich znajdował się przy ul. Głuchej i posiadał rozmiary 150 x 50 m. Drugi cmentarz – dawny cmentarz ewangelicki parafii Okole (zamknięty w 1925 r.) posiadał kostnicę i zlokalizowany był przy ulicy Siedleckiej. W 1970 r. tereny zajmowane przez obydwa cmentarze przekształcono w parki. W 2006 r. przy ul. Głuchej umieszczono czarną granitową tablicę o treści cmentarz ewangelicki XIX w. – 1945, Bydgoszcz 2006.
W pobliżu Śluzy Okole, w miejscu, w którym w 1969 roku realizowano jeden z odcinków serialu Czterej pancerni i pies, stoi wieżyczka czołgu z numerem 102.
Stawy na Czyżkówku
W drugiej połowie XVII w. na południe od wsi Czyżkówko, na Flisie znajdowały się trzy stawy: Górny, Sprzedni i Młyński, powstałe na skutek spiętrzenia groblami tej strugi. Poza funkcją energetyczną (napęd młyna), pełniły też rolę hodowlaną. Mapa Schroettera[18] z lat 1796-1802 przedstawia dwa stawy na Flisie: jeden zasilający młyn i drugi – papiernię (istniejącą do 1860 r.) Podczas budowy Pruskiej Kolei Wschodniej w 1851 r. oraz kolei wąskotorowej Bydgoszcz-Koronowo, część gruntów ze dwoma stawami przeznaczono pod nasypy. W ramach odszkodowania młyn został wyposażony w napęd motorowy i funkcjonował odtąd w oparciu o jeden staw aż do 1951 r. W latach 90. XX w. po stawie pozostał jedynie porośnięty trawą teren[19].
Źródło: Wikipedia
